نویسنده : نقد بازگشت بتمن : برای مخاطبی که درزمانِ حال با بتمنهای(تیم‌برتون) مواجه میشود یادآوری دو نکته ضروری است:
با مقاله نقد فیلم بازگشت بتمن با بامدادی ها همراه باشید.
اول آنکه این آثاردرزمانی تولید شدند که سینمای (ابرقهرمانی) درشرایط آزمون و خطا به سر میبرد و طبیعتا کمپانی تولید و مخاطب نیز از تماشا تصاویری که گویی مستقیم از دل کتاب کمیک و یا انیمیشن های تلویزیونی ،برپرده نقره‌ای خودنمایی میکردند، سرذوق می‌آمدند.بحث رقابت میان کمپانی‌های دی‌سی و مارول و حواشی تولید و کشمکش هواداران این مجموعه‌ها درکار نبود و این دست آثار در تلاش بودند تا به مرور جای خود را میان منتقدان و سینماروهای حاضر ،باز کرده و راه را برای ادامه هموار کنند.
نکته بعدی نیز در مورد خود شخص کارگردان است : تیم برتون اصولا جز هنرمندانی است که مخاطبان صفر یا صدی دارد. بدان معنی که معمولا علاقه‌مندان به آثاری با سروشکل واقعگرایانه، آنچنان روی خوشی به آثارش نشان نمیدهند و در عوض، دل‌دادگان به عناصر فانتزی ، او راستایش کرده و نقاط ضعف آثارش برایشان قابل چشم‌پوشی است.
از آنجا که برتون همواره در طول فعالیت خود فانتزی و اغراق را سرلوحه کار خود قرار داده پس در بتمن نیز به عنوان (امتیازی مثبت) شاهد اثری تماما فانتزی و رها از مناسبات واقعگرایانه هستیم. از لوکیشن های اثر گرفته که به جای شهر واقعی، دکورهای عظیم جای آنها را گرفته اند (ساختمانهای بلند و سربه فلک کشیده به همراه مجسمه های سنگی نصب شده بر آنها که تا به امروز گاتیک‌ترین گاتهام را درمجموعه‌آثار بتمن ، پیش چشم مخاطبان قرار داده‌اند)
تا دود و بخاری که همواره در نماهای خارجی اثر حضور دارند تا گریم و نوع پوشش و بعضا نوع سلاح جنگی افراد حاضر در قابها (کلت کمری جوکر با آن لوله بلند و غیر عادی که حمل آن به هیچ وجه با عقل جور در نمی آید) ، موسیقی پرحجم و… همگی دست به دست هم داده تا عناصر دیداری و شنیداری بتمن ها نشانی از واقعیت در خود نداشته باشند.
اغراق و بزرگ نمایی در لحظه لحظه اثر جاری میشود. به عنوان مثال نمایی (های‌انگل) از جوکر(جک‌نیکلسون) را به یادآورید که در کنار میز و بالا سر عکسهای بریده شده زنان قرار دارد.جدا از آنکه اصل عمل (جدا کردن چهره زنان از عکسها و ریختن آنها روی زمین) عملی غیر عقلانی و غیر موجه است، شادی و پایکوبی او او پس از انجام کار نیز به بحث اغراق و دوری از واقعگرایی کمک میکند.
نقد فیلم بازگشت بتمن
این میزان فانتزی و لحن کمیک طبیعتا در میزانسن سکانسهای اکشن نیز حضور دارند.همچون سکانسهای ورود جوکر به موزه گاتهام و یا خانه زن خبرنگار در قسمت اول که در آن شاهد حضور افرادی با سلاح گرم در نماها هستیم در حالی که شخص دیگری ضبط صوت بدست وارد شده و موسیقی پاپ مشغول پخش است! و یا خنده و رقص جوکر حین ارتکاب جرم در این سکانسها که کاملا در تضاد با نیت شوم و بدخواهانه او قرار میگیرد .
و یا مثال دیگر مربوط به نبرد نهایی در کلیسا است که در آن شاهد نبرد خشن بتمن(مایکل‌کیتون) با عوامل جوکر هستیم ، موسیقی در حال پخش است و در پس زمینه قاب، جوکر به همراه زنی که گروگان گرفته شده زیر نور ماه مشغول رقص میشوند و نوعی شاعرانگی در میزانسن جاری گشته است.
مخاطب در مواجهه با چنین میزانسنی، طبیعتا همانقدر که در مورد قهرمانش احساس نگرانی میکند ، همزمان از رقص و سرخوشی جوکر نیز نوعی آسایش خاطر برایش تداعی میشود.
درواقع بتمنهای برتون در عینِ لحن کمیک و سرخوشانه خود، از چاشنی خشونت و دلهره و نوآر نیز بهره برده تا بتوان از آنها به عنوان یکی از سردمداران (پست‌مدرنیسم) درسینما نیز یادکرد.
جوکر بازگشت بتمن نیز طبیعتا در همین راستا به دور از واقعگرایی به بدمنی خطرناک تبدیل میشود(از نحوه زنده ماندنش در کارخانه گرفته تا ترمیم پوست و ….)
هرچند آن خشم و کینه ای که به اهالی شهر گاتهام پیدا میکند آنچنان که باید، باور پذیر و پرداخت شده نیست. جوکر از دیگر تبهکاران فریب میخورد و در ادامه با خشونت و بی رحمی مثال زدنی از آنها انتقام میگیرد.
از آنجا که بتمن در پرتاب شدنش به دیگ اسید نقش دارد ، کینه و خشمش به او نیز قابل درک است اما خالی کردن خشم خود بر مردم و همچنین دیوانگی او درقبال سایرین توجیه مناسبی ندارد. گویی به شکل پیش فرض میبایست جنون جوکر در مقابل شهر را بپذیریم . چرا که ذهنیت قبلی مخاطب نسبت به او برپایه جنون و دیوانگی بنا شده است.
برتون پس از بازخوردهای مثبت در نخستین بتمنش، در قسمت دوم فیلم بازگشت بتمن نیز با تکیه بر همین روش کار خود را پیش میبرد و ویژگی های اغراق آمیز قسمت نخست را ادامه میدهد. در قسمت دوم نیز زن گربه ای(میشل‌فایفر) ، پنگوئن(دنی‌دویتو) کاملا در فضایی فانتزی عمل میکنند. بدین شکل که تمام شکل‌گیری شخصیت و انگیزه ها، کنش و واکنش آنها ،شامل روابط دوستانه و اتحاد و دشمنی و… با کمترین نزدیکی به واقعگرایی رخ میدهند.
برتون بر منطق کارتونی خودتاکید میکند تا در فیلم بازگشت بتمن نیز حتی در سکانسهای جدی و تلخش ،شاهد نوعی سرخوشی و بی خیالی باشیم : همچون سکانس معرفی پنگوئن به کمپین انتخاباتی که در آن پنگوئن بینی یکی از اعضا را گاز میگیرد و پس از چنین عمل وحشیانه ای همگی به کار خود مشغول میشوند و خشونت و ترسناکی عمل را به راحتی تحمل میکنند و یا دقایق انتهایی اثر که ارتشی از پنگوئن های مبارز به موشک مسلح شده و در (نماهایی لانگ) شاهد حضور دسته جمعی آنها به سمت مرکز شهر هستیم. گویی هیچ نیرو امنیتی و یا مردمی در مقابل اقدامی اینچنینی توان مقابله ندارد و تنها با وجود بتمن ماجراها ختم به خیر میشود.
نقد فیلم بازگشت بتمن
برتون در قسمت دوم فیلم بازگشت بتمن بواسطه شخصیت پنگوئن به تم مورد علاقه خود نیز نزدیک میشود: انسانهای تنها و منزوی و ترحم‌برانگیزی که برتون در تلاش است تا وجهه‌ای انساتی و ملموس بدانها ببخشد. همان امضایی که در مجموعه آثارش از ادوارد دست‌قیچی گرفته تا چارلی و کارخانه شکلات سازی و سویینی‌تاد و حتی انیمیشنهایش قابل شناسایی است.
پنگوئن از خانواده‌ای مرفه در گاتهام است که به دلیل نقص ذاتی از همان بدو تولد رها میشود و بواسطه کمک پنگوئن های زیرزمینی گاتهام رشد میکند و به بالاترین درجات در مناسبات شهری میرسد. سرنوشتی دراماتیک که کششی قابل توجه و درخور در مخاطب ایجاد کرده تا پیگیر چنین شخصیتی باشد.
دنی‌دویتو در نمایش وجه وحشیانه و همچنین وجه انسانی و ترحم برانگیز پنگوئن قابل ستایش است . دویتو خشم و عصیان درونش را با لحن پرخاشگرانه ، نگاه کینه جویانه و تغییر در مدل راه رفتن (تند و کند کردن قدم هایش) برای مخاطب به تصویر میکشد.
خنده های شرورانه و گاه و بیگاهش از او موجودی مرموز و غیر قابل پیش بینی ساخته اند. همچون حضورش در کمپین انتخاباتی ، گپ دو نفره اش با زن گربه ای و رییس کارخانه برق که در تمامی آنها نمیتوان به راحتی حدس زد نیت و عمل بعدی او درمقابل دیگران دوستانه خواهد بود یا وحشیانه .
بتمن های برتون اما بدون نقص هم نیستند. در قسمت نخست فیلم بازگشت بتمن به عنوان پایه گذار این مجموعه شاهد پرداخت مناسبی از بروس وین نیستیم.
بواقع برتون یک بتمن حاضر و‌آماده را پیش چشم مخاطب قرار میدهد بدون آنکه فرآیند تبدیل او از پسری غمگین و عزادار به شوالیه ای مبارز با جرم و جنایت راشاهد باشیم. گویی به شکل پیش فرض باید بپذیریم که بروس وین ناجی و قهرمان گاتهام است و برتون در نمایش کشمکش درونی بروس لنگ میزند،چنانچه در زمان جلوتر و با ساخته شدن آثاری همچون (مرد عنکبوتی ، مرد آهنی و سه گانه نولان و..)
مخاطب پله پله نحوه تبدیل شدن یک مرد عادی و دغدغه مند به قهرمانی همه فن حریف را مشاهده میکند و بیشتر و بهتر روحیات انسانی او را درک میکند. برتون اماراه دیگری را در پیش میگیرد و این راه برای مخاطب امروزی نامانوس و غیر عادی تلقی میشود.
همچنین این دو اثر هرچقدر در ارائه پنگوئن و تا حدودی جوکرش موفق است(جدا از چند نما که بازی اغراق آمیز نیکلسون از حد معمول فراتر میرود و مشکلات فیلمنامه ای که در بخش ابتدایی بدانها اشاره شد) در ارائه زن گربه ای اش کم کاری میکند . از نحوه زنده شدن او پس از مرگ گرفته تا ارتقا مهارتهای بدنی و نوع تنفر و عشق همزمانی که به بتمن دارد آنچنان مقبول نیست.
بواقع پرداخت به زن گربه ای در مقابل پنگوئنش رنگ میبازد و نه علاقه اش به اتحاد با پنگوئن را میفهمیم و نه جذب شدنش به بتمن را . گویی برتون قصد داشته تا هردو وجه مثبت و منفی اورانمایش دهد که در هردو مورد با کم کاری از این مهم باز مانده است .
در نهایت روایت برتون از شوالیه تاریکی گاتهام با تمام نقاط ضعف و قوتش ، روایتی است جذاب که همچنان قابلیت تماشا داشته و در عین داستانگویی و سرگرم کنندگی میتوان ردپا و امضا خالقش را در آنها یافت.
نقد فیلم بازگشت بتمن
بتمنی که با حرکت مارپیچ گونه دوربین در راهروهایی تنگ و تاریک آغاز میشود و نماهای تاریک در یکدیگر دیزالو شده ، موسیقی پرحجم (دنی الفمن) نیز بر تصاویر نشسته و در نهایت پس از بالا آمدن دوربین شاهد نمایی از لوگوی بتمن (خفاشی بزرگ در محوطه‌ای بیضی شکل) هستیم و تازه اینجاست که متوجه میشویم دوربین در تمام این مدت، داخل لوگوی قهرمانش مانور میداده و بر اهمیت و ابهت وی تاکید ویژه میکند و در ادامه نیز با نمایش جدال و کشمکشِ شخصیتهای کارتونی و منطق فانتزیش مخاطب را با خود همراه میسازد و در نهایت با فرجامی تاریک و دلخراش به کار آنتاگونیستهای خود پایان میدهد.
بتمن های برتون برای دوستداران فانتزی و دلزده از واقعگرایی های رایج سینما همچنان قابل تماشا و لذت‌بخش است. تماشای آنها را از دست ندهید.
Batman : 6.5
فیلم بازگشت بتمن : 7.5
پایان مقاله نقد فیلم بازگشت بتمن
بیشتر بخوانید:
فیلم ژنرال | معرفی سبک موسیقی بوسا نووا | نقد فیلم مخمل آبی | معرفی دستگاه‌ها و ردیف های موسیقی ایرانی | آلفرد هیچکاک | نقد فیلم My Neighbor Totoro – فیلم همسایه من توتورو | نقد و بررسی بازی Beat Saber | فیلم دزد دوچرخه | مکتب نئو اکسپرسیونیسم: تاریخ ، ویژگی ها و آثار هنری | فیلم اگه میتونی منو بگیر | نقد انیمیشن The Croods: A New Age | انیمیشن خانواده کرودها : عصر جدید | نقد فیلم قهرمان اصغر فرهادی | سرگیجه ای در جهان مدرن | نقد فیلم پدرخوانده 1 | The Godfather | عزیمتی به عظمت هنر هفتم
