هنر ما قبل تاریخ

هنر ما قبل تاریخ یا پارینه سنگی

اطلاعی در دست نیست که هنر چگونه شروع شده است، به همان شکل که اطلاع نداریم زبان به چه شکل شروع شده است. اگر معنای هنر را فعالیت هایی مانند درست کردن معبد ها و خانه ها، آفریدن تصویرها و تندیس ها، یا بافتن نقش و نگارها باشد، هیچ مردمی در هیچ نقطه از جهان نیستند که عاری از هنر باشند.

با مقاله هنر ما قبل تاریخ با ما همراه باشید

ولی اگر مردمان از هنر گونه ای از تجملات زیبا، اشیاء روح نواز موزه ها و نگارخانه ها یا تزیینات گران بهای مهمانخانه ها و جز اینها باشد، باید بدانیم که واژه هنر به این مفهوم دیرزمانی از تداولش نمی گذرد و بسیاری از بزرگترین معماران، نقاشان و مجسمه سازان روزگاران گذشته هیچگاه تصوری از آن در ذهن نداشته اند.

بیشتر بخوانید : رمان های برتر ادبیات فرانسه

بهترین راه درک این تفاوت تعابیر دوگانه هنر ما قبل تاریخ این است که به معماری توجه کنیم، همه می دانیم که ساختمان های زیبا وجود دارند و برخی از آنها به راستی آثار هنری محسوب می شوند. ولی به ندرت ممکن است ساختمانی در هر نقطه از جهان ساخته شده باشد که مورد استفاده خاصی برایش منظور نشده باشد. آنانکه از این ساختمانها به عنوان مکانهای عبادی یا تفریحی، یا به عنوان محل زندگی استفاده میکنند، آنها را قبل از هر چیز، براساس معیارهای سودمندی ارزیابی می کنند.

ولی مستقل از ایـن مـلاحظه، ممکن است طرح یا نسبت های ساختاری بنا را بپسندند یا نپسندند، و زحمات معمار کاردان آن را در بنا کردن نه تنها یک ساختمان قابل استفاده بلکه ساختمانی «خوب و درست» تحسین کنند. در گذشته مردم نسبت به نقاشی ها و تندیس ها اغلب نگرش مشابه ی داشتند. آنها را صرفاً آثار هنری نمی پنداشتند بلکه برای آنها، نقش و کارکرد معینی قائل بودند. اگر کسی نمی دانست که بناها برای پاسخگویی به کدام ضرورتها ساخته شده اند، نمی توانست داوری و اظهارنظر معتبری درباره آنها داشته باشد.

به همین قیاس، بعید است که بی هیچگونه آگاهی از هدف های کاربردی هنر گذشته، بتوانیم به فهم آن نائل آییم. هرچه بیشتر در مسیر تاریخ بـه گذشته بازگردیم، هـدف هایی را کـه هنر ما قبل تاریخ میبایست در خدمتشان قرار گیرد، معین تر و در عین حال شگفت انگیز تر می یابیم. ( هنر ما قبل تاریخ )

اگر شهرهای کوچک و بزرگ را ترک گوییم و به روستاها برویم، و یا فراتر از آن، اگر از کشورهای متمدنمان جدا شویم و به سرزمینهایی سفر کنیم که مردمانشان هنوز در اوضاع و احوالی همانند اوضاع و احوال زندگی اجداد بسیار دور ما به سر می برند، خواهیم دید که در آنها هـم هـنـر، نقش کاربردی و سودمندانه خود را داراست. ما این مردمان را «ابتدایی، می نامیم، نـه بـه عـلت آنکه انسانهایی ساده تر از ما هستند ـ فرایندهای اندیشه آنها اغلب از فـرایـندهای اندیشه ما پیچ و تابهای بیشتری دارند ـ بلکه چون به وضعیتی نزدیکترند که همه افراد بشر زمانی از آن برون آمده اند.

بیشتر بخوانید : بهترین رمان های کلاسیک تاریخ

برای این مردمان ابتدایی، بین ساختمان و تمثال سازی – تا جایی که به سودمندی آنها مربوط می شود ـ تفاوتی وجود ندارد. کلبه هایشان از برای آن است که آنان را در برابر باد و باران و آفتاب وارواح پدیدآورنده آنها پناه دهند؛ تمثالها یا پیکرهها از آن روی ساخته می شوند که آنان را در برابر قدرتهای دیگر،که به زعم ایشان همچون نیروهای طبیعت، واقعی اند، حفظ کنند. به عبارت دیگر، تصویرها و تندیسها برای جادو [و دفع جادو به کار می آیند. ( هنر ما قبل تاریخ )

تنها راه فهم شگفتی های آغازین هنر ما قبل تاریخ این است که بکوشیم به ذهنیات آدمیان ابتدایی ره بجوییم و دریابیم که چه نوع نگرش یا احساسی آنها را وامی دارد که درباره نقشها و تصویرها، نه چونان چیزی زیبا برای نگاه کردن، بلکه همچون چیزی نافذ برای به کاربردن، بیندیشند. تصور نمی کنم که دست یافتن به این احساس آنقدرها کار دشواری باشد.

فقط لازم است که اراده کنیم که مطلقاً با خودمان صادق باشیم و ببینیم که آیا در خود ما نیز چیزی از آن نگرش و احساس «ابتدایی» باقی نمانده است؟ به جای آنکه از عصر یخبندان آغاز کنیم بیاییم از خودمان شروع کنیم. تصور کنید که تصویری از یکی از قهرمانان محبوبمان را از روزنامه امروز جدا کنیم ـ آیا برای ما لذت بخش است که سیخی را برداریم و چشمهای آن را سوراخ کنیم؟ آیا با همان لاقیدی که می توانیم نقاط دیگر روزنامه را سوراخ کنیم می توانیم این سوراخ را به وجود آوریم؟ به نظر من چنین نیست.

بیشتر بخوانید : بهترین کتاب های ادبیات ایتالیا

من هرچقدر هم که در نهایت آگاهی و هوشیاری بدانم هرکاری که با ایـن تـصویر انجام دهم تأثیری در وضع دوست یا قهرمان مورد علاقه ام نخواهـد داشت، بـاز هـم در ضمیر ناروشن خود نسبت به انجام چنین عملی احساس اکراه میکنم. جایی در ژرفای ذهنمان ایـن احساس بی معنا باقی مانده است که هر کاری راکه با تصویری انجام دهیم به منزله آن است که آن کار را با موضوع [یـا بـازنموده تصویر انجام دهیم. ( هنر ما قبل تاریخ )

حال اگر ایـن گـفته درست باشد و این تصور عجیب و غیرمنطقی به راستی ـ حتی در ضمیر ماکه در عصر نیروی اتـم [و تکنولوژی مدرن به سر میبریم ـ باقی مانده باشد، شاید هنگامی که دریابیم که چنین تصوراتـی تقریباً همه جا در میان مردمان به اصطلاح ابتدایی وجـود داشته است، کمتر دچار شگفتی شـویم. حکیم باشیان و جادوگران قبیله در همه نقاط جهان میکوشیدند که با چنین شیوههایی سحر و جادو کنند: آنان پیکرههای کوچکی از دشمن می ساختند و قلب آن را سوراخ می کردند یا در آتش می سوزاندند و امید داشتند کـه بـا ایـن اعـمـال خـود بـه دشـمن آسيب رسانند.

عـمل پیکره سوزانی که هنوز در میان برخی اقوام در روزهای معینی در سال صورت می گیرد بازمانده همین سنت خرافه آمیز است. مردمان ابتدایی گاه حتی بیش از اینها درباره اینکه چـه چـیز حقیقت است و چه چیز تصویر، دچار توهم اند. زمانی یک نقاش اروپایی از گله گاوی در یک روستای آفریقایی تصاویری کشید؛ ساکنان روستا با حالتی اندوهگین گفتند: «اگر شما آنها را از ما دور کنید ما چگونه می توانیم امرار معاش کنیم؟»

بیشتر بخوانید : بهترین کتاب های ادبیات ژاپن

همه این تصورات عجیب واجد اهمیت اند، زیرا ما را در فهم کهن ترین نقاشیهایی که تا روزگار ما باقی مانده اند یاری میکنند. این نقاشیها به همان دیرینگی هر نشانه و اثری اند که از مهارت جای مانده است. با این همه، هنگامی که برای نخستین بار در قرن نوزدهم روی دیوار غـارها و صخره هایی در اسپانیا و جـنـوب فـرانسـه کشـف شـدند.

شواهد زمین شناسی نشان می‌دهد که در اواخر دوره پارینه سنگی (حدود ۱۰ هزار تا ۷۰ هزار سال پیش از میلاد ) آب و هوای کره زمین دچار تغییر و سرد شده است.
این تغییرات در اروپا شدیدتر بود و بر روی نحوه زندگی انسان و حیوانات اثر گذاشته و باعث شد در بعضی جاها انسانها به غارها و پناهگاه ها روی آورند و سعی کردند نیازمندی‌های خود را با این تغییرات هماهنگ سازند.

گروه های انسان های غارنشین از طریق شکار و جمع آوری غلات زندگی می کردند. مرد ها اغلب به شکار حیوانات و زنها هم به جمع آوری دانه ها و ریشه های گیاهان وحشی مواظبت از کودکان و سالخوردگان، نگهداری آتش و پخت و پز می‌پرداختند.

این جوامع برای ادامه زندگی به ابزار کار نیاز داشتند که مهمترین ابزار آنها سنگ بود و به همین خاطر این دوره را عصر سنگ نامگذاری کرده‌اند. مهم‌ترین ابزار سنگ های مُشته ای و نوک تیزی بود که از طریق شکستن سنگ های بزرگتر به دست می‌آمد. ( هنر ما قبل تاریخ )

ادامه مقاله هنر ما قبل تاریخ

در این دوره انسان با شناخت دقیق‌تر دنیای پیرامون ساخت ابزار کارآمد تر را فرا گرفت و برای تامین نیازهای مادی تلاش بیشتری از خود نشان داد و سعی کرد خواسته ها و نیازهای خود را به شکل نقاشی و حکاکی روی سنگ و ساخت پیکره بیان کند و پیش از آن که به مدد ذوق، هنرمند شود بر اثر نیاز صنعتگر شد.

در حدود ۳۵ هزار سال پیش از میلاد نخستین دست ساخته های انسان ظاهر و به تدریج کیفیت آنها بهبود می‌یابد و در فاصله ۱۵ هزار تا ۱۰ هزار سال پیش از میلاد به بالاترین کیفیت می‌رسند در دوره پارینه سنگی مهمترین وظیفه گروه‌های انسانی (شکارگر) شناخت خصوصیات حیوانات و چگونگی شکار آنها بود و بهترین راه بیان نیازها و انتقال فکر، تصویر بود.

بیشتر بخوانید : بهترین رمان های ادبیات انگلیس

از این رو نخستین و جالب ترین آثار هنری انسان که مورخان هنر آنها را آغاز هنر اعلام می‌کنند تصاویر جانورانی نظیر گاو، اسب، گوزن ، آهو، ماموت، گراز و غیره است که بر سطح دیوار غارها و پناهگاه‌های ناحیه آلپ در اروپا با رنگیزه های معدنی مانند گل اُخرا و خاک سرخ یا سیاه دود زغال یا سوخته استخوان مخلوط با پیه جانوران نقاشی یا کنده کاری شده اند.

مشهورترین این تصاویر بر دیوارهای داخلی سقف غارهای آلتامیرا و ولاسکو در فاصله ۱۵ هزار تا ۱۰ هزار سال پیش از میلاد کنده، نقاشی و یا تراشیده شده اند. بعضی از آنها مثل تصویر گاو وحشی زخم خورده بسیار زنده و واقع نما است. خطوط در کنار نما و سایه اندازی ظریف و ماهرانه و استفاده از برجستگی‌های سنگ ها سبب نمایش حجم و برجستگی‌های اندام جانور شده و با وجود اینکه تصویر اسب و گاو نیمرخ هستند برای بعد نمایی دو گوش اسب و دو شاخ گاو نشان داده شده است. ( هنر ما قبل تاریخ )
امروز عقیده بر این است که این تصاویر جنبه تزیینی نداشته و هدف از ایجاد آن بخشی از آیین جادو و باروری بوده زیرا تعدادی از این غارها مثل لاسکو و آلتامیرا برای سکونت مناسب نبوده و از آنها برای انجام مراسم مذهبی استفاده می‌شده است. آنها بر این تصور بودند که با ترسیم شکل جانوران روحیه آنها را به تصاحب درمی‌آورند.

نقاشی هایی که در نقاط پنهان و دور از دسترس درون غارها انجام شده از دقت زیادی برخوردارند و خصوصیات رفتاری حیوانات اعم از حرکات و حالات آن‌ها بسیار طبیعت گرایانه نمایش داده شدند. به نظر می‌رسد این نقاشی‌ها مربوط به آیین‌های باروری بوده و حیواناتی که در ترسیم کمتر به آنها دقت شده مربوط به جادوی شکارند.

بیشتر بخوانید : برندگان جایزه نوبل ادبیات

در نقاط دیگر جهان آثاری به این قدمت و پیشرفت که از نظر کمیت و کیفیت با آثار اروپایی قابل مقایسه باشد به دست نیامده است. در آسیا و ایران هم نقاشی‌ها و نقش کند های حکاکی روی سنگ پناهگاهی و صخره ها شناسایی شده‌اند اما نسبت به نمونه های اروپایی جدیدتر و متعلق به دوره نوسنگی و بعد از آن هستند.

هنر ما قبل تاریخ محدود به نقاشی ها نیست بلکه تعداد قابل توجه ی پیکرک انسانی و حیوانی از جنس استخوان سنگ و گل و حکاکی نقش حیوانات روی عاج، استخوان و…. نیز به دست آمده اند که بعضی از آنها واقع گرایانه اند.

غار لاسکو.فرانسه (۱۳۰۰۰تا۱۵۰۰۰)قبل از میلاد

ابزار انسانها در عصرسنگ

نقاشی های روی دیواره غار آلتامیرا،اسپانیا (۱۵۰۰۰تا۱۰۰۰۰ ق م)

هنر نوسنگی (نئولتیک) (۶۰۰۰ تا ۱۵۰۰ ق م)

دورهی نوسنگی که از آن به عنوان دوران آغاز تمدن یاد می شـود، در اروپا دیرتر از آسیا و خاور نزدیک و درحدود ۴۰۰۰ قبل از میلاد آغاز گردید. از این دوره ساختمانهای عظیم تخته سنگی در نقاطی از اروپا برجای مانده است و به همین دلیل به این دوران « عصر درشت سنگها» گفته شده است. در مناطق برتانی، ایرلنـد و انگلیس یادمانهای سنگی عظیم که ابعاد آنها به بیش از بیست متر و چند تن وزن می رسند، یافت شده اند که آنها را در سه نوع « دولمن» ، « منهیر یا منهیل» و « کروملک» میتوان دسته بندی کرد که شاخص ترین و شگفت انگیزترین نوع این ساختمانها را « استون هنج» با پلان دایره از نوع کروملک در ناحیه ی سالزبری انگلیس (۱۶۵۰ ق م) تشکیل میدهد که روزگاری گمان می رفت که محل زندگی دسته ای از غول هاست ولی بر اثر مطالعات و محاسبات کامپیوتری مشخص شده است که در روز اول انقلاب صیفی ( روز اول تیر ماه) خورشید  از این منطقه طلوع می کند و این مجموعه بیانگر یک رصدخانه در رابطه با گردش خورشید است.

پایان مقاله هنر ما قبل تاریخ