معرفی انواع دستگاه موسیقی سنتی به زبان ساده

دلایل دانستن انواع دستگاه موسیقی سنتی ایران

به نظر شخص نویسنده لازم نیست شما یکی از نوازندگان، خواننده ها یا تنظیم کنندگان موسیقی و یا موسیقی سنتی باشید تا درباره موسیقی اصیل ایران و انواع دستگاه ها آشنایی داشته باشید! به عنوان یک شنونده موسیقی سنتی و یا حتی به عنوان یک ایرانی باعث افتخار است که کشورمان دارای پیشینه تاریخی و کامل در رابطه با موسیقی دارد که همه ما باید در رابطه با آن اطلاعات کافی داشته باشیم که ما تصمیم گرفتیم شما را با انواع دستگاه موسیقی سنتی ایران آشنا کنیم، با مجله بامدادی ها همراه باشید.

این امر نه تنها به شما این امکان را می دهد که با اطمینان و آگاهی وارد مکالمات موسیقی شوید، بلکه ذهن شما را به روی بسیاری از ظرافت های آهنگ هایی که چندین بار در روز می شنوید باز می کند. همچنین اگر یک نوازنده یا خواننده سبک سنتی یا مبتدی هستید، دانستن ابزار و گوشه و کنار موسیقی سنتی به شما کمک می کند تا با این سبک موسیقی بیشتر آشنا شوید و حتی چیزهای جدیدی خلق کنید که روزی همه را شگفت زده کند!

هنگامی که هیچ کس موسیقی را جدی نمی گرفت اتفاق مهمی در تاریخ موسیقی ما رخ داد. که علی اکبرخان فراهانی، مردی بود که موسیقی سنتی ایران را قطعات مختلفی را در قالب هفت ساز و پنج آهنگ گردآوری کرد.

امروزه موسیقی سنتی ایران به موسیقی دستگاهی نیز معروف است. این موسیقی همانطور که گفته شد دارای سازها و آوازهای مختلف و دارای گوشه های مختلفی است که در ادامه با آن ها آشنا خواهید شد. موسیقی سنتی ایرانی همواره در کشور های افغانستان، پاکستان، آذربایجان، ارمنستان، ترکیه و یونان نیز تأثیر گذاشته است.

اگه شما علاقه مند به موسیقی هستید مطلب امپرسیونیسم در موسیقی می‌تواند برای شما جذاب باشد.

معرفی انواع دستگاه و موسیقی سنتی ایران

همه صداهای موسیقی دارای هفت نام هستند، از پایین ترین تا پایین ترین، که ما آنها را نت می نامیم. در برخی کشورهای غربی این هفت نام به صورت تک هجا و در برخی دیگر بر اساس حروف الفبا تلفظ می شوند. اسامی نت ها در زبان فارسی از نام گذاری هجایی گرفته شده اند. نام نت ها را در تصویر زیر مشاهده می کنید.

دستگاه موسیقی سنتی ایرانی

احتمالا اسم‌های موسیقی سنتی، موسیقی اصیل ایرانی، موسیقی دستگاهی و دستگاه موسیقی سنتی به گوشتان خورده است. شاید برای شما سوال پیش بیاید که مفهوم دستگاه موسیقی سنتی چیست؟ آیا موضوعی بسیار پیچیده است یا می‌توان با زبانی ساده درباره آن اطلاعات کسب کرد! ما در ادامه به این سوال‌ها پاسخ می‌دهیم.

در واقع اگر بخواهیم دستگاه را با زبانی ساده معرفی کنیم باید بگوییم دستگاه‌ها دسته بندی‌هایی را در موسیقی سنتی ایجاد می‌کنند که حتی کوک هم در هرکدام فرق دارد. این دستگاه‌ ها دارای گوشه‌هایی نیز هستند که با نظم مشخصی پشت سر هم چیده شده‌اند. برای این‌که ذهنتان درگیر گوشه ها نشود لازم است بگوییم، گوشه‌ها در حقیقت ملودی‌های کوتاهی هستند که شما در یک ساز و اواز یا تکنوازی یک ساز ایرانی می‌شنوید. مجموعه این گوشه‌ها در کنار هم بنای به وجود آمدن یک دستگاه را تشکیل می دهند. حال زمان آشنایی با انواع دستگاه موسیقی سنتی رسیده که برای شما شرح می‌دهیم؛

دستگاه شور

دستگاه «شور» را مهم‌ترین دستگاه موسیقی سنتی و نیاکان همه دستگاه ها می‌دانند. زیرا چرا که پنج آواز مهم از آن منشعب شده است. شور در زبان عبری به معنای آهنگ است و در فارسی از زمان ساسانیان نکته ای که عباس اقبال آشتیانی آن را تأیید کرده است. به گفته داریوش طلایی، تمام ساختارهای مُدال در موسیقی ایرانی بر چهار دانگ استوار است که به آنها «دانگ بنیادین» می گویند و یکی از این چهار دانگ اصلی اولین دانگ دستگاه شور است.

برخی از گوشه های این دستگاه عبارت‌اند از زیرکش سلمک‌، گوشه ابوعطای بزرگ، سلمک، کرشمه، نغمه، حزین، زیرکش سلمک‌ مجلس‌افروز، دوبیتی، رضوی، شهناز، مثنوی، بیات‌کرد، ضرب‌اصول و شهرآشوب.

زیبا ترین اثر های دستگاه شور

•  تصنیف مرا عاشق با صدای شهرام ناظری
•  زیباترین با صدای علیرضا افتخاری
•  تصنیف یاد ایام با صدای محمدرضا شجریان

دستگاه نوا

اگر بخواهیم دستگاه موسیقی سنتی را به زبان ساده توضیح دهیم باید بگوییم که دستگاه نوا نه شادی دارد و نه غمگین. این دستگاه از نظر پیکربندی شباهت زیادی به دستگاه شور دارد اما صداهای موسیقی موجود در آن با دستگاه شور کاملا متفاوت است. گوشه های این دستگاه را می‌توان عشیران، نیشابورک، عراق، مجسلی، خجسته، حسینی، بوسلیک، رَهاوی، آواز مسیحی، ناقوس، نیریز ،درآمد‌ها، کرشمه، گردانیه، بیات راجه، عشاق، محیر، حزین، زنگوله، نهفت، گوشت

زیبا ترین اثر های دستگاه نوا

•  آواز نوا با صدای جلال الدین تاج اصفهانی و تار جلیل شهناز
•  آلبوم موسیقی نی نوا ساخته حسین علیزاده
•  آلبوم چهره به چهره ساختهٔ محمدرضا لطفی با آواز محمدرضا شجریان

دستگاه راست پنجگاه

دستگاه راست پنجگاه یکی از تاسیسات غمگین در دستگاه موسیقی سنتی است که متاسفانه آهنگ های زیادی برای آن سروده نشده است. دستگاه راست پنجگاه تقریباً شبیه به دستگاه مجور است، اما این دستگاه از نظر عبارات، پایان‌بندی و نت‌های ضربی و شاهد با ماهور تفاوت اساسی دارد.

اسامی گوشه‌های دستگاه راست ‌پنجگاه عبارتند از درآمد، زنگ شتر یا ناقوس، زنگوله، نغمه، خسروانی، روح‌افزا، پروانه، لیلی و مجنون، طرز، ماوراءالنهر، راک عبدالله، راک هندی، فرود، نیریز صغیر، نیریز کبیر.

زیبا ترین اثر های راست پنجگاه

•  آلبوم‌های ساز نو آواز نو با صدای شهرام ناظری
•  آلبوم‌ مقام صبر از پرویز مشکاتیان و با صدای علیرضا افتخاری
•  آلبوم راز و نیاز از حسین علیزاده و با صدای علیرضا افتخاری