معرفی و نقد کتاب من یک گربه هستم

۱. زمینه تاریخی و فرهنگی کتاب

برای اینکه واقعاً بفهمیم چرا کتاب من یک گربه هستم انقدر خاصه، باید یه کم برگردیم عقب و ببینیم ژاپن توی چه موقعیت تاریخی‌ای بوده. دوره‌ی میجی (۱۸۶۸-۱۹۱۲) یه انقلاب واقعی توی ژاپن بود.

بعد از قرن‌ها انزوا، ژاپن دروازه‌هاش رو به روی غرب باز کرد. تکنولوژی، فرهنگ و حتی طرز فکر آدما با سرعت عجیبی عوض می‌شد. اما این تغییرها بدون دردسر نبود. خیلی‌ها حس می‌کردن دارن هویتشون رو از دست می‌دن و توی این موج مدرنیته غرق شدن.

ناتسومه سوسه‌کی خودش این دوره رو از نزدیک دیده بود. اون به لندن سفر کرده بود و با فرهنگ غرب از نزدیک آشنا شده بود، ولی هیچ‌وقت کورکورانه غرب‌زده نشد.

توی کتاب من یک گربه هستم، سوسه‌کی از زبان گربه به این دوگانگی بین سنت و مدرنیته نگاه می‌کنه.

مثلاً یه جا گربه با تعجب از آدمایی حرف می‌زنه که کت و شلوار غربی می‌پوشن ولی هنوز با کیمونو راحت‌ترن. این طنز ظریف نشون می‌ده که جامعه چطور داره با خودش کلنجار می‌ره.

علاوه بر این، سوسه‌کی به طبقه‌ی متوسط جامعه هم توجه ویژه‌ای داره. توی داستان، صاحبخونه‌ی گربه یه معلم ساده‌ست که نه خیلی پولداره و نه خیلی فقیر. این آدما توی دوره‌ی میجی داشتن بیشتر می‌شدن و سوسه‌کی با دقت مشکلات و آرزوهاشون رو نشون می‌ده.

به نظرم این بخش از کتاب من یک گربه هستم باعث می‌شه حتی امروز هم بتونیم باهاش ارتباط برقرار کنیم، چون همه‌مون یه جورایی توی این دوگانگی‌های فرهنگی گیر کردیم.

۲. سبک روایی و راوی غیرمعمول

اگه بخوام از یه چیز توی کتاب من یک گربه هستم حسابی تعریف کنم، اونم سبک روایی عجیب و غریبشه.

فکرش رو بکنید: یه گربه داره داستان رو تعریف می‌کنه! این گربه نه فقط یه حیوان ساده‌ست، بلکه یه فیلسوف تمام‌عیاره که با دقت به آدما نگاه می‌کنه و رفتاراشون رو تحلیل می‌کنه. سوسه‌کی با این انتخاب هوشمندانه یه فاصله بین خواننده و داستان ایجاد می‌کنه که باعث می‌شه به جای غرق شدن توی احساسات، با منطق و طنز به ماجرا نگاه کنیم.

گربه‌مون زبون تیز و طنزی داره که گاهی آدم رو غافلگیر می‌کنه. مثلاً وقتی صاحبخونه‌ش داره با دوستاش بحثای روشنفکری می‌کنه، گربه با یه لحن بامزه می‌گه این حرفا فقط یه مشت کلمه‌ی قلمبه‌سلنبه‌ست که هیچی تهشون نیست. این نوع روایت باعث می‌شه کتاب من یک گربه هستم هم خنده‌دار باشه و هم عمیق. انگار گربه داره به ما می‌گه: “هی، یه کم از خودتون فاصله بگیرید و ببینید چقدر کاراتون خنده‌داره!”

یه نکته‌ی جالب دیگه اینه که گربه هیچ‌وقت اسم نداره. این بی‌نامی به نظرم عمدیه. سوسه‌کی می‌خواد گربه رو به یه ناظر بی‌طرف تبدیل کنه که انگار از هیچ‌جا و همه‌جا اومده. این ترفند باعث می‌شه حرفای گربه به دل بشینه و حس کنیم داره درباره‌ی همه‌ی آدما حرف می‌زنه، نه فقط ژاپنی‌های صد سال پیش.

۳. مضامین اصلی و نقد اجتماعی

کتاب من یک گربه هستم فقط یه داستان بامزه درباره‌ی یه گربه نیست؛ یه جور نقد اجتماعی تیز و تند از جامعه‌ی ژاپن اون زمانه. سوسه‌کی از زبان گربه به موضوعات مختلفی مثل خودبینی آدما، پوچی روشنفکری و تاثیرات مدرنیته می‌پردازه. یکی ازテーマهای اصلی کتاب، تناقض بین ظاهر و باطنه. مثلاً گربه بارها از آدمایی حرف می‌زنه که ادای روشنفکرا رو درمی‌آرن ولی توی عمل هیچی از حرفاشون نمی‌فهمن.

یه موضوع دیگه که خیلی به چشم می‌آد، نقد سرمایه‌داری و مصرف‌گراییه. توی دوره‌ی میجی، ژاپن داشت به سرعت صنعتی می‌شد و خیلی‌ها دنبال پول و موفقیت بودن. گربه با نگاه ساده و بی‌غل‌وغشش به این ماجرا نگاه می‌کنه و با طنز نشون می‌ده که چطور آدما دارن خودشون رو توی این چرخه گم می‌کنن. به نظرم این نقدها باعث می‌شه کتاب من یک گربه هستم حتی امروز هم به‌دردمون بخوره، چون ما هم داریم با یه جور مصرف‌گرایی دیگه دست‌وپنجه نرم می‌کنیم.

علاوه بر این، سوسه‌کی به موضوع انزوای انسان هم توجه داره. گربه، با اینکه توی یه خونه‌ی شلوغ زندگی می‌کنه، حس تنهایی عجیبی داره. این حس تنهایی انگار بازتاب حال خود سوسه‌کیه که توی زندگی شخصیش با افسردگی و احساس بیگانگی دست‌به‌گریبان بوده. این لایه‌های عمیق باعث می‌شه کتاب یه جورایی هم خنده‌دار باشه و هم غم‌انگیز.

۴. تأثیر کتاب بر ادبیات ژاپن و جهان

کتاب من یک گربه هستم فقط یه رمان معمولی نیست؛ یه نقطه‌ی عطف توی ادبیات ژاپنه. سوسه‌کی با این کتاب راه رو برای نویسنده‌های مدرن ژاپن باز کرد. خیلی از نویسنده‌های معروف مثل یوکیو میشیما و هاروکی موراکامی از سوسه‌کی الهام گرفتن و حتی مستقیم ازش تعریف کردن. این کتاب به‌خاطر سبک طنزش و نگاه انتقادیش به جامعه، به یه جور الگو برای ادبیات مدرن تبدیل شد.

توی دنیا هم کتاب من یک گربه هستم حسابی تاثیر گذاشت. این رمان یکی از اولین آثار ژاپنی بود که به زبان‌های دیگه ترجمه شد و باعث شد خیلی از غربی‌ها با ادبیات ژاپن آشنا بشن. مثلاً توی آمریکا و اروپا، این کتاب به‌عنوان یه نمونه‌ی کلاسیک از ادبیات شرقی شناخته می‌شه. حتی امروز هم توی دانشگاه‌ها به‌عنوان یه متن مهم تدریس می‌شه.

یه نکته‌ی بامزه اینه که این کتاب حتی روی فرهنگ عامه هم اثر گذاشته. مثلاً توی ژاپن، شخصیت گربه‌ی بی‌نام انقدر معروف شد که گاهی توی انیمه‌ها و داستان‌های دیگه بهش اشاره می‌کنن. به نظرم این نشون می‌ده که سوسه‌کی با این کتاب تونست چیزی خلق کنه که از زمان خودش خیلی فراتر رفت.