مفهوم دکوپاژ به معنی مجموعه تصمیمات کارگردان مبنی بر محل قرار گرفتن دوربین، نورپردازی، زاویه دوربین، نوع حرکت و… است. تصمیم برای هر صدایی که غیر از صدای بازیگران باید شنیده شود و درمجموع هر فرایندی که کمک میکند فیلمنامه به فیلم تبدیل شود را دکوپاژ میگویند.
این تغییرات و اتفاقات قبل از تصویربرداری باید در فیلمنامۀ دکوپاژ شده ذکر شود. البته ممکن است کارگردانها هنگام ضبط چیزهایی را اضافه یا کم کنند، اما ماهیت اصلی کار همان فیلمنامۀ دکوپاژ شده است. برخی کارگردانان هم علاقهای به فیلمنامۀ دکوپاژ شده ندارند و ترجیح میدهند سر صحنه دکوپاژ را تعیین کنند. این کارگردانها عقیده دارند تنها سر صحنه است که میتوان بهترین دکوپاژ را چید. روش اول روشی مرسومتر و پرکاربردتر است. نتیجۀ روش اول نیز بهتر از روش دوم است.
اهمیت دکوپاژ برای تولید فیلم
دکوپاژ برای جریان فیلم و تأثیر بر تماشاگر نقش مهمی دارد. بهعنوان نمونه برای فیلمهای ترسناک و پر از هیجان از تقطیعهای بیشتر، طول نماهای کوتاهتر و فیلمبرداری از زوایای بیشتر استفاده میشود. اگر قصد اجرای یک صحنۀ هیجانی در میان باشد، از طول نماهای بلند و تقطیعهای کمتری استفاده میشود. دکوپاژ فیلم، بیانکنندۀ سلیقه و سبک کارگردان است.
برخی کارگردانها عقیده دارند تقطیعها تا حد ممکن کوتاه باشد. این افراد بر این عقیده هستند فیلم، حتیالامکان باید به زندگی تماشاگر نزدیک باشد. این کارگردانها طرفدار نماهای بلند و حرکات طولانی دوربین هستند. حتی برخی کارگردانها با گرفتن دوربین روی دست و بدون تقطیع و تنها حرکت دوربین فیلمبرداری را ترجیح میدهند.
وظیفه دیگری که کارگردان برای تقطیع صحنهها دارد این است که با هر برش و تقطیع به تماشاگر حس پرش دست ندهد. این تقطیعها باید بهگونهای باشد که تماشاگر حس تداوم در فیلم را داشته باشد.از طرفی نماهای طولانی باید به صورتی باشد که چشم و ذهن تماشاگر خسته نشود. به عبارتی صحنههای فیلم نه آنقدر کشدار باشند که حوصلۀ بیننده سر رود نه آنقدر کوتاه که تماشاگر چیزی از موضوع و صحنهها نفهمد. به عبارتی ایجاد تعادل در این میان بسیار اهمیت دارد.
فیلمنامۀ دکوپاژ شده چگونه است؟ به چه فیلمنامهای میگوییم دکوپاژ شده؟
در این روش کارگردان هر سکانس را از سکانس قبل و بعد جدا میکند. سکانس یا همان پلان، هر برداشتی است که دوربین خاموش و روشن میشود. این پلانها به ترتیب پشت سر هم قرارمی دیگرند. در یک فیلمنامۀ دکوپاژ شده پنج بخش اهمیت زیادی دارد:
شماره سکانس و شماره پلان: در فیلمنامۀ دکوپاژ شده، شماره پلان و سکانس بالای هر صفحه نوشتهشده است. این ترتیب منظم کمک میکند که اگر قرار شد بخشی از فیلم دوباره تصویربرداری شود طبق اصول و کامل منظم مجدداً همان سکانس اجرا شود.
نوع پلان: منظور از نوع پلان، داخلی یا خارجی بودن است. منظور از داخلی یا خارجی داخل فضای بسته یا خارج از فضای بسته است. روز فیلمبرداری هم در این مورد مشخص میشود. برای فیلمبرداری یک سریال یا فیلم، پلانها به ترتیب ضبط نمیشوند. بلکه برای صرفهجویی در وقت و هزینه پلانهایی که در یک مکان باید ضبط شوند در یک روز ضبط میشوند. البته این به شرطی است که قرار نباشد گریمهای سنگین روی چهرۀ بازیگران صورت گیرد.
وضعیت صحنه: هر اتفاقی که در هر پلان رخ می دهد در وضعیت صحنه ذکر میشود. نوع حرکت دوربین، دور یا نزدیک بودن آن و… نیز در همین مورد میآید.
دیالوگهای بازیگران: دیالوگهایی را که بین شخصیتهای فیلم ردوبدل میشود باید در این بخش ذکر شود.
صداهای پشتصحنه: تمام صداهایی که قرار است در پشتصحنه بیاید در این بخش میآید. مثلاً صدای رادیو، صدای آژیر ماشین پلیس و… در این بخش ذکر میشود. البته میتوان موسیقی متن را در این بخش گنجاند؛ اما معمولاً پس از فیلمبرداری و هنگام تدوین دربارۀ موسیقی پسزمینه فیلم تصمیم گیری می شود.