نویسنده : فهرست مطالب
مقدمه‌ای بر فیلم جانوران
فیلم جانوران ، ساخته‌شده در سال ۱۹۷۷ به کارگردانی Živko Nikolić، یکی از آثار قابل توجه سینمای یوگسلاوی در دهه ۱۹۷۰ است. این فیلم که در منطقه‌ای روستایی در مونته‌نگرو فیلم‌برداری شده، با نگاهی عمیق به زندگی مردمان ساده و در عین حال پیچیده این سرزمین، داستانی دراماتیک و تأمل‌برانگیز را روایت می‌کند. زیوکو نیکولیچ ( فیلم یووآنا لوکینا 1979 )، کارگردانی که به خاطر توانایی‌اش در به تصویر کشیدن زندگی روزمره و درونیات انسانی شناخته شده بود، در این اثر نیز با مهارت خاص خود توانسته فضایی واقعی و ملموس خلق کند که تماشاگر را به درون دنیای شخصیت‌هایش می‌برد.
فیلم جانوران حول زندگی یک خانواده روستایی می‌گردد که با چالش‌های طبیعت و روابط انسانی دست و پنجه نرم می‌کنند. بازیگران برجسته‌ای چون Velimir ‘Bata’ Živojinović در نقش بولوت، ماهی‌گیر خانواده، و Ljiljana Kontić در نقش همسر او، به این فیلم عمق و اعتبار بخشیده‌اند. حضور Mirjana Kodžić نیز در نقش یک شخصیت مرموز و غیرعادی، به نام اوستروکونجا (زن ریش‌دار)، به داستان لایه‌ای از رمز و راز افزوده است. این ترکیب بازیگری، همراه با کارگردانی دقیق نیکولیچ، فیلم جانوران را به اثری تبدیل کرده که هم در زمان خود مورد توجه قرار گرفت و هم امروز ارزش بازبینی دارد.
زیوکو نیکولیچ پیش از این فیلم با آثاری چون دختران زیبا (1970) و معجزه (1971) نشان داده بود که توانایی خاصی در روایت داستان‌های انسانی با پس‌زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی دارد. در فیلم جانوران ، او به سراغ زندگی روستایی در مونته‌نگرو رفته و با استفاده از مناظر طبیعی و بکر این منطقه، داستانی خلق کرده که هم محلی است و هم جهانی. این فیلم در سال ۱۹۷۷ اکران شد و اگرچه در سطح بین‌المللی چندان شناخته نشد، در سینمای یوگسلاوی به دلیل پرداختن به موضوعات عمیق انسانی و اجتماعی مورد تحسین قرار گرفت.
یکی از ویژگی‌های برجسته فیلم جانوران ، استفاده از طبیعت به عنوان بخشی از روایت است. نیکولیچ با فیلم‌برداری در لوکیشن‌های واقعی و بدون استفاده از جلوه‌های مصنوعی، حس اصالت را به مخاطب منتقل می‌کند. موسیقی متن فیلم، که توسط آهنگسازی محلی ساخته شده، نیز به تقویت این اتمسفر کمک کرده و به تماشاگر اجازه می‌دهد تا با زندگی سخت اما زیبای شخصیت‌ها ارتباط برقرار کند. این انتخاب‌ها نشان‌دهنده سبک خاص نیکولیچ در خلق آثاری است که ریشه در واقعیت دارند.
برای مخاطبان ایرانی که به سینمای کلاسیک و درام‌های انسانی با زمینه‌های فرهنگی غنی علاقه‌مندند، فیلم جانوران می‌تواند تجربه‌ای متفاوت و ارزشمند باشد. این فیلم، با وجود سادگی ظاهری‌اش، پرسش‌هایی عمیق درباره انسانیت، طبیعت و روابط خانوادگی مطرح می‌کند که هنوز هم در دنیای امروز مرتبط به نظر می‌رسند. در این نقد، قصد دارم به جنبه‌های مختلف این اثر، از داستان و مضامینش گرفته تا کارگردانی و بازیگری، بپردازم تا ببینیم چرا Beasts اثری است که شایسته توجه بیشتری است.
در زمان اکران، این فیلم با واکنش‌های متفاوتی روبه‌رو شد. برخی منتقدان آن را به دلیل ریتم آرام و تمرکز بر جزئیات زندگی روزمره ستودند، در حالی که عده‌ای دیگر معتقد بودند که این سبک ممکن است برای مخاطب عام جذابیت کمتری داشته باشد. با این حال، آنچه غیرقابل انکار است، توانایی نیکولیچ در خلق شخصیت‌هایی است که با وجود سادگی، پیچیدگی‌های درونی عمیقی دارند. در بخش بعدی، به خلاصه داستان و تحلیل مضامین اصلی این فیلم خواهیم پرداخت تا درک بهتری از آنچه فیلم جانوران را متمایز می‌کند، به دست آوریم.
داستان و تحلیل مضامین اصلی فیلم جانوران
فیلم جانوران که حتا نسبت به فیلمهای رادیکال دوران خود نیز، با دوز بالاتری از سوررئالیسم و استعارات سیاسی داستانش را پیش می برد.
با اینکه داستان طنزی سیاسی درباره ی فقدان چشم اندازی روشن در یوگسلاوی ست با اینحال پیام و زبانی جهانی دارد.
ما با جزیره ای سرگردان و شناور روبروییم که استعاره ای ست از یوگسلاویِ صرب و کرواسی. جزیره ای که مردمانش محکوم به فنا هستند و کاپیتان سالخورده ی این جزیره ی سرگردان نیز که در انتظار مرگ و در بستر است یک تابلوی نقاشی از جوانی های خود را همیشه در بغل دارد!
کاپیتان می خواهد پیش از آنکه بمیرد برایش مراسم ترحیمی بگیرند تا با چشم خودش اوضاع بعد از خودش را ببیند!
به جز او شخصیت های دیگری نیز در این جزیره حضور دارند که هریک باری استعاریک به دوش می کشند: یک کشیش منحرف، یک ملوانِ فرصت طلب، میخانه چیِ همیشه خواب، زن مسن با دنیای جنسی و سرخوردگیهایش و پسر جوانی خوش چهره و اغواگر!
در اول فیلم جانوران متوجه می شویم در امتداد سواحل دریای آدریاتیک (مونته نگرو) قانونی وجود دارد که طبق آن در شبهای مخوف توفانی، افراد، مسئول رفتار خود شناخته نمی شوند!
در همین احوال زنی زیبا و مرموز با قایقی عجیب وارد این جزیره می شود و تمام تعادل ظاهری جزیزه و مردمانش را بهم میزند.
زن زیبا هوای تازه ای به جزیره می آورد. او شور و شهوت و عشق و نفرت و ترس های سرکوب شده ی مردمان را بیدار می کند و روال یکنواخت جزیره را زیر و رو می کند.
مردان جزیره همه از پیر تا جوان، از دون ژوآنش تا کشیش همه تمنا و هوس این زن زیبا و مرموز را دارند.
پیرزنان متعصب مذهبی نیز بر خلاف نظر کشیش، زن زیبا را شیطان می دانند و از او بیزارند و در همه حال سعی می کنند هر بلایی به سرش بیاورند.
فیلم جانوران داستانی ساده اما پرمعنا را روایت می‌کند که در یک روستای دورافتاده در مونته‌نگرو رخ می‌دهد. بولوت، با بازی Velimir ‘Bata’ Živojinović، یک ماهی‌گیر سخت‌کوش است که زندگی‌اش به طبیعت و دریا وابسته است. او با همسرش (با بازی Ljiljana Kontić) و فرزندانش در خانه‌ای محقر زندگی می‌کند و هر روز برای تأمین معاش خانواده‌اش با چالش‌های طبیعت روبه‌رو می‌شود. اما ورود یک غریبه مرموز، که به نظر می‌رسد با افسانه‌های محلی ارتباط دارد، زندگی آرام این خانواده را دستخوش تغییراتی می‌کند.
فیلم با صحنه‌ای از بولوت در حال ماهی‌گیری آغاز می‌شود؛ تصویری که هم زیبایی طبیعت را نشان می‌دهد و هم سختی زندگی او را. نیکولیچ با استفاده از نماهای طولانی و سکوت‌های معنادار، از همان ابتدا مخاطب را با دنیای شخصیت‌ها آشنا می‌کند. وقتی غریبه‌ای به نام اوستروکونجا، با بازی Mirjana Kodžić، وارد داستان می‌شود، رازهایی از گذشته روستا و خانواده بولوت آشکار می‌شود که تنش‌هایی را به همراه می‌آورد. این شخصیت، که به نظر می‌رسد نمادی از اساطیر محلی است، با حضورش تعادل شکننده زندگی بولوت را به هم میزند.
یکی از مضامین اصلی Beasts، رابطه انسان با طبیعت است. بولوت و خانواده‌اش به دریا و زمین وابسته‌اند، اما این وابستگی هم نعمت است و هم نفرین. نیکولیچ با ظرافت نشان می‌دهد که چگونه طبیعت می‌تواند هم منبع زندگی باشد و هم عاملی برای نابودی. این مضمون، که در فرهنگ روستایی بالکان ریشه دارد، به خوبی با شرایط زندگی در یوگسلاوی دهه ۱۹۷۰ هم‌خوانی دارد؛ جایی که مردم هنوز با سختی‌های زندگی سنتی دست و پنجه نرم می‌کردند.
مضمون دیگر، تضاد میان سنت و تغییر است. ورود اوستروکونجا، که به نظر می‌رسد از افسانه‌ها بیرون آمده، نمادی از گذشته‌ای است که با زندگی مدرن‌تر روستا در تقابل قرار می‌گیرد. بولوت، که نماینده سنت و استقامت است، با این حضور غیرمنتظره مجبور می‌شود با باورها و ترس‌هایش روبه‌رو شود. بازی ژivojinović در این نقش، با آن نگاه عمیق و سکوت‌های پرمعنایش، این درگیری درونی را به زیبایی به تصویر می‌کشد و به مخاطب اجازه می‌دهد تا با او همذات‌پنداری کند.
فیلم همچنین به موضوع خانواده و وفاداری می‌پردازد. رابطه بولوت با همسرش و فرزندانش، که در ظاهر ساده به نظر می‌رسد، در لایه‌های عمیق‌تر پر از تنش و عشق است. وقتی رازهای گذشته آشکار می‌شود، این روابط به آزمونی سخت گذاشته می‌شوند. نیکولیچ با دیالوگ‌های کم اما تأثیرگذار، این پویایی را به شکلی ملموس روایت می‌کند و نشان می‌دهد که چگونه خانواده می‌تواند هم پناهگاه باشد و هم میدان نبرد.
از نظر بصری، فیلم جانوران با استفاده از مناظر طبیعی مونته‌نگرو، حس اصالت و زیبایی را به مخاطب منتقل می‌کند. نیکولیچ از نماهای باز و نور طبیعی بهره برده تا دنیای روستایی را زنده کند. موسیقی متن، که با سازهای محلی نواخته شده، نیز به این اتمسفر عمق می‌بخشد و حس نوستالژی و در عین حال تهدید را القا می‌کند. این انتخاب‌ها، فیلم را به اثری تبدیل کرده که فراتر از یک درام ساده، به یک تجربه حسی نزدیک می‌شود.
پایان‌بندی فیلم جانوران ، که با یک لحظه تأمل‌برانگیز همراه است، مخاطب را با پرسش‌هایی درباره سرنوشت شخصیت‌ها رها می‌کند. بولوت پس از مواجهه با غریبه و حل تعارضاتش، به زندگی‌اش بازمی‌گردد، اما چیزی در او تغییر کرده است. این پایان باز، که به دور از کلیشه‌های دراماتیک است، نشان‌دهنده دیدگاه واقع‌گرایانه نیکولیچ به زندگی است و به تماشاگر اجازه می‌دهد خودش نتیجه را تفسیر کند.
در مجموع، فیلم جانوران اثری است که با سادگی ظاهری‌اش، عمق و پیچیدگی‌های بسیاری را پنهان کرده است. فیلم جانوران، که در سینمای یوگسلاوی جایگاه ویژه‌ای دارد، نمونه‌ای از توانایی زیوکو نیکولیچ در خلق داستان‌هایی است که هم ریشه در فرهنگ محلی دارند و هم پرسش‌های جهانی را مطرح می‌کنند. برای دوستداران سینمای کلاسیک و درام‌های انسانی، این اثر تجربه‌ای است که ارزش کاوش و تأمل را دارد.
